Bouwlogistiek in de stad: waar liggen kansen?

Bekijk de video via deze alternatieve link

Ruben Vrijhoef (HU, TUDelft), Ron Frazer (VolkerWessels Bouwmaterieel), Jan Robbert Albrechts (Gemeente Rotterdam) en Bart Schoonderwoerd (Technische Unie) zijn allemaal actief in de bouwlogistiek en spraken met elkaar in het Bouw Idee Café op donderdag 29 oktober 2020.

'Meer aandacht voor voorkant'

Vrijhoef is lector, onderzoeker en adviseur van Hogeschool Utrecht en TUDelft is zeer actief op het onderwerp bouwlogistiek en ketenintegratie. Hij schreef mee aan een rapport voor CROW waarin een set met instrumenten voor een duurzame bouwlogistiek in elk van de fasen wordt gegeven. Hij ziet voordelen op elk gebied van bouwlogistiek, maar is kritisch over de logistieke prestaties van de bouw. "Er wordt hard gewerkt, maar er moet meer aandacht zijn voor de voorkant, het goed inrichten. Daar zijn winsten te behalen." Kijk niet alleen naar transport en leveringen: "Ook op de bouwplaats is heel veel winst te behalen. Bij wandenbouwers en tegelzetters hebben we berekend dat er wel twee tot drie uur per dag bespaard kan worden als de logistiek is geregeld via bijvoorbeeld de BouwHub". Daar is dus forse winst te behalen, iets dat sectoren als de detailhandel en de vliegtuigbouw al weten en waar de bouw zijn voordeel mee kan doen.

'Denk na over transportmethoden'

Vrijhoef noemt het voorbeeld van TBI dat kabelbomen voorbereidde voor in hotelkamers zoals Fokker deed voor vliegtuigen - een van de voorlieden kwam daar vandaan. Een werkwijze die niet is voorbehouden aan de grote jongens: "Nadenken over de voorkant is zeker ook voor kleinere aannemers interessant". Zelfs voor hele kleine: Vrijhoef maakte als 'huiselektricien' die de ochtend thuis nog een kabelboom, zodat de stukadoors door konden met de verbouwing in zijn huis. "Zelfs op zo'n klein project kun je dus tijd en geld besparen." Minder transport betekent minder schade aan infrastructuur. Zware vrachtwagens zijn een grote belasting van de straatprofielen. Door minder vrachtwagens is minder renovatie nodig. "Denk na welke transportmethoden je inzet. Vervoer over water zoals in Amsterdam of het opsplitsen van zendingen om de aslast te verminderen."

Bundelen van vracht

Kijker Paul van der Linden, onder andere secretaris deelmarkt bouwmaterialenvervoer bij Transport en Logistiek Nederland, ziet de hoofdaannemer als spil in het bundelen van vracht. "Het geld ligt eigenlijk op straat, toch lukt het hoofdaannemers niet om materialen via de centrale planning te laten lopen." Vrijhoef kent wel voorbeelden, maar erkent dat onderaannemers niet makkelijk hun inkoopvoordeel loslaten. Dwang en/of compensatie zijn nodig. "Als je die stap hebt gezet, zoals BAM en UTS deden bij renovatie van de toren van Nationale Nederlanden in Rotterdam, dan kun je bulkinkopen en centrale coördinatie over je materialen organiseren."

Efficiënter werken

Ron Frazer, directeur van VolkerWessels Bouwmaterieel, ziet zowel hoofd- als onderaannemers gebruik maken van 'zij'’ BouwHub. Op deze locatie aan de rand van de stad worden alle benodigde bouwmaterialen bijeengebracht. Op de BouwHub worden dagproductie-pakketten samengesteld die met zuinige wagens naar de bouwlocatie worden vervoerd. De BouwHub verwerkt ook retouren en maakt bijvoorbeeld met Beelen Next strandmeubels van afvalhout. Interessant voor vaklieden: de BouwHub pakt ook producten uit, zo krijgt een keukenmonteur de uitgepakte kastjes in de juiste volgorde aangeleverd. 'Runners' zorgen ervoor dat alle pakketten op de juiste plek komen. Dit zorgt volgens onderzoeksinstituut TNO voor minder overlast en minder CO2 uitstoot. Dankzij de BouwHub werden bij het project De Trip bijna 70% transportkilometers bespaard en ging de beladingsgraad fors omhoog. De bouw verliep sneller en er werd ook nog eens 68% minder CO2 uitgestoten. Ook voor de transporteurs leverde de efficiëntere belevering grote tijdswinst op. Steeds meer steden kiezen daarom voor een BouwHub. In Amsterdam wordt een circulaire BouwHub ontwikkeld, in Eindhoven verwacht men in het eerste kwartaal van volgend jaar aan de slag te gaan, in Rotterdam in de loop van dat jaar. In die nieuwe BouwHubs is meer aandacht voor circulariteit en social return.

White label concept

Frazer doet zaken met alle grote hoofdaannemers die in Utrecht actief zijn. Ook onderaannemers gebruiken de hub, uit eigen beweging of omdat hoofdaannemers het als voorwaarde stellen, iets wat steeds vaker gebeurt. Frazer: "Het draagvlak wordt steeds groter. Men ziet de voordelen en de rust in het proces." Hij deelt overigens ook de constatering van Van der Linden. "Aannemers hebben nog te veel de focus op alles binnen de hekken. Het is ons doel de keten te verbinden en samen een goede prestatie neer te zetten." Met Morgen Wonen doet VolkerWessels dat overigens al jaren, bouwlogistiek is daar echt onderdeel van de bouw. "De hele bouwvolgorde is vertaald naar een logistieke volgorde. In vijf vrachten brengen we een hele woning." Kijker Anita Baas vraagt naar de risico's van een BouwHub. "Die zijn er", erkent Frazer, "verzekeringstechnisch moet je goede afspraken maken en om schade en afstemmingsverliezen te voorkomen is communicatie van het grootste belang".

Zero-emissie

Gast Jan Robbert Albrechts is adviseur Mobiliteit bij de gemeente Rotterdam. De gemeente werkt samen met een aantal grote bouwbedrijven en TNO en maakt met hen afspraken over optimaal gebruik van bouwhubs, vervoer over water en zero-emissie last-mile belevering. Aannemers die een bouw- of renovatieproject uitvoeren in Rotterdam kunnen subsidie krijgen als zij materialen met een elektrisch voertuig naar de bouwplaats vervoeren. Dat is nodig, want stadslogistiek maakt in Rotterdam 10% van de totale logistiek uit, maar is wel verantwoordelijk voor meer dan de helft van de vieze lucht. Daarom gaat de stad daarmee aan de slag.

Kaders stellen en belonen

De gemeente voert in 2025 een Zero Emission Zone in voor alle stadslogistiek. Eind vorig jaar is een subsidieregeling bedacht om schoner vervoer te stimuleren. "We willen een duidelijk kader schetsen, duidelijk aangeven wat wanneer mag en niet mag. We willen de koplopers ook belonen", zegt Albrechts. Daarvoor is €1,3 miljoen beschikbaar in de vorm van subsidies. "De subsidie is bedoeld om de startinvestering een beetje op te vangen. De winst voor de ondernemer zit natuurlijk ook in het zuiniger rijden." Rotterdam-ambassadeur Willem van Wijk, als geïnteresseerd kijker aanwezig in de Zoom-sessie, vraagt of de vele kleine ondernemers niet worden overgeslagen, terwijl die toch een groter probleem vormen dan de grote partijen. Albrechts: "De subsidie wordt aangevraagd door de hoofdaannemer, die moet daarmee de onderaannemers faciliteren of compenseren". Hij realiseert zich echter dat met de subsidie de kleine bedrijven en projecten in de renovatie en onderhoud niet worden bediend of gereguleerd. "Daarvoor is de Zero Emission Zone een oplossing. Bovendien is de gemeente bezig met een stadslogistiek-brede regeling voor mkb'ers en zzp'ers."

'Koplopers belonen'

Hoe ver moet en kun je gaan als gemeente? Moet je niet zelf een BouwHub regelen en het gebruik ervan verplichten? Nee, aldus Albrechts, "wij hebben die mogelijkheid verkend en met partijen besproken, maar men gaf aan dat men zelf het bouwproces wilde coördineren en liever beloond wilden worden voor de prestatie." Wel zijn duurzaamheid en duurzaam transport een belangrijk selectiecriterium in aanbestedingen. "Het is wel belangrijk om realistische eisen te stellen. Alles emissievrij kan simpelweg nog niet", zegt Albrechts. "Wij geven liever een groeipad mee richting het einde van de contractperiode." De gemeente adviseert de partijen die de vele andere bouwprojecten in de Maasstad uitvoeren daarin bouwlogistiek mee te nemen en maakt daarover afspraken.

Op de kleintjes letten

Technische Unie voorziet installateurs van materiaal en probeert al vele jaren kleinschalige maatregelen uit om bouwlogistiek te verbeteren. Directeur Logistiek Bart Schoonderwoerd herkent de BouwHub-filosofie van een project van vijftien jaar geleden, net als de bijbehorende kostenvoordelen. Het bedrijf heeft sindsdien verder gebouwd op deze kennis, maar kijkt ook naar 'emissieloos bezorgen' met fietskoeriers en kleine elektrische vrachtwagentjes voor spoedleveringen in stedelijke regio's. Ook bouwt het bedrijf overslagpunten aan de rand van grote steden waarvandaan bouwplaatsen elektrisch worden beleverd. "Tot op de hakken van de monteur", zoals Manuel Venderbos hoort bij zijn bezoek aan de locatie van Technische Unie op Schiphol. Ook de mobiele werkunits, een kast met generieke materialen op wielen met hijsogen en een slot eromheen, zijn een mooie vondst. Zo voorkom je schade aan, zoekraken en diefstal van materiaal, een risico bij grote inkoop en bijbehorende opslag op de bouwplaats. Technische Unie houdt de voorraad aan en zorgt dat de kasten gevuld blijven.

Samenwerking en externe bouwhubs

Alle kleine beetjes helpen. Schoonderwoerd: "Het is niet altijd rocket science, maar het helpt heel erg. Je kunt met die kleine oplossingen veel besparen". Bas Timmers van Timmers Bouwlogistiek constateert een behoefte aan totaalontzorging, waarvoor samenwerking met andere groothandels nodig is. Schoonderwoerd: "Elke bouw is anders, maar wij zijn gestopt met het voor elke bouwplaats verzinnen van nieuwe dingen. We bouwen het nu modulair op: onze kast, runners en projectondersteuners zijn nu modules die ook voor kleinere bouwbedrijven interessant zijn". Uitbreiding van dienstverlening, richting de totaalaanpak die Timmers noemt, verkent het bedrijf via pilots. Daar horen wat Schoonderwoerd betreft samenwerking en externe bouwhubs bij.

Digitaliseren richting betere bouwlogistiek

Bouwend Nederland stelt dat logistiek en bouw onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Zeker in een drukbevolkt gebied hebben bouwactiviteiten grote invloed op de leefbaarheid van een stad of gebied. Eisen van de omgeving worden steeds dwingender en daardoor wordt bouwen in de stad steeds moeilijker en minder aantrekkelijk. Toch liggen de grote bouwopgaven ín stedelijk gebied. De vereniging van bouw- en infrabedrijven organiseerde daarom eerder een congres rondom bouwlogistiek en geeft de masterclass Bouwlogistiek in één dag. Maxime Verhagen, vaste vraagsteller in de Bouw Idee Cafés, wilde van de gasten weten of digitalisering van de logistieke stroom zou kunnen bijdragen aan het sneller, goedkoper en veiliger maken van de bouw en of je daar dan niet al in de BIM fase mee moet beginnen.

Ruben Vrijhoef: "Dat draagt zeker bij! Denk aan het toepassen van sensor-based-IT op karretjes, waarmee je altijd kunt zien waar een levering is. In BIM zou je alle draairichtingen en hallen kunnen simuleren om looproutes in te richten en bijvoorbeeld de beste plaats voor de bouwlift te bepalen. Dat scheelt veel loopbewegingen en hopelijk ook het drie weken lang op- en afstapelen van pallets kalkzandsteen, zoals hij ooit zag." Dat soort dingen zijn overigens niet alleen Vrijhoef een doorn in het oog: "Steeds meer bouwers zetten BIM voor dit soort zaken in, in samenwerking met architect en BIM-bureau." Ron Frazer: "Wij doen een pilot waarbij de uitvoerder vanuit het BIM model betonelementen kan aanklikken, die vraag komt bij betonbouwer, wij doen de logistiek, de portier weet dat de vrachtwagen komt, net als de kraanmachinist. De elementen worden just in time gemonteerd en als dat is gebeurd, verandert de BIM-status naar gemonteerd."

Uitgelezen combinatie

Bart Schoonderwoerd ziet vooral voordelen in het eerder in het traject betrokken worden, terwijl Jan Robbert Albrechts met name focust op het genereren van data waarop verder kan worden gebouwd. Bijvoorbeeld in het verminderen van overlast. Digitalisering en bouwlogistiek lijken dus een uitgelezen combinatie voor bedrijven in en om de bouw om beter samen te werken en meer te besparen. Een boodschap die in elk geval bij alle kijkers keurig is afgeleverd.